Trong bài “Như một lý do” đăng tại talawas ngày 2/5/2007 ông Phạm Xuân Nguyên viết: “Hè 2002 tôi ở Paris. (…) Một sáng đẹp trời tôi đến Bảo tàng Picasso (5 rue Thorigny). Lững thững một mình tôi ngắm nhìn tác phẩm của bậc danh họa (…) xem từ "Những cô gái Avignon" qua "Guernica" đến "Chim câu Hòa bình".

Pablo Picasso, “La Guernica” (1937), bảo tàng La Reina Sofia (Madrid)

Theo như tôi được biết tác phẩm “La Guernica” của Picasso chưa bao giờ được bày tại Bảo tàng Picasso ở số 5 phố Thorigny. Bức tranh khổng lồ (kích thước 3.49 x 7.76 m) được Picasso vẽ năm 1937 để triển lãm tại gian Tây Ban Nha của Triển lãm Quốc tế Paris cùng năm. Sau đó bức tranh được gửi đi triển lãm lưu động ở thủ đô các nước Scandinavian, London năm 1938, rồi quay lại Pháp. Khi nhà độc tài Francisco Franco lên cầm quyền tại Tây Ban Nha năm 1939 bức tranh được gửi sang Hoa Kỳ để vận động gây quỹ ủng hộ những người Tây Ban Nha tị nạn phát xít Franco. Bảo tàng Mỹ thuật Hiện đại New York (MoMA) đã dành riêng một phòng tại tầng 3 để bày bức tranh này. Năm 1968 Franco đề nghị được đem bức tranh về Tây Ban Nha, song Picasso đã từ chối. Ông tuyên bố sẽ cho phép bức tranh trở về Tây Ban Nha chỉ sau khi nhân dân Tây Ban Nha “được hưởng chính thể cộng hòa, khi nào tự do và dân chủ được khôi phục tại Tây Ban Nha”. Bản thân Picasso nói rằng ông sẽ không bao giờ trở về Tây Ban Nha chừng nào còn chế độ độc tài Franco. Picasso qua đời năm 1973. Hai năm sau Franco chết (1975). Năm 1978 Tây Ban Nha thông qua Hiến pháp mới công nhận một nền dân chủ có vua. Năm 1981 MoMA đồng ý trả “La Guernica” về Tây Ban Nha. Lúc đầu bức tranh được bày ở Bảo tàng Prado tại Madrid. Từ năm 1992 bức tranh được chuyển sang Bảo tàng La Reina Sofia, cách Prado không xa và ở đó từ đó đến nay. Tôi đã được chiêm ngưỡng bức tranh tại đây năm 2003. Còn khi tôi thăm Bảo tàng Picasso tại số 5 phố Thorigny ở Paris vào năm 1989 tôi không nhớ có bức tranh này ở đó.

Pablo Picasso, Đầu con bò tót (1943)

Để kiểm chứng trí nhớ của mình tôi đã gửi một email tới Bảo tàng Picasso vào ngày 2/5/2007 hỏi liệu có phải bức tranh “La Guernica” từng được bày tại bảo tàng này vào năm 2002 hoặc những năm quanh đó không. Ngày hôm sau tôi nhận được liền một lúc 2 emails trả lời từ bảo tàng. Email thứ nhất viết: “Không, bức tranh đó chưa bao giờ từng được bày tại Bảo tàng Picasso” (nguyên văn: Non, ce tableau n'a jamais été exposé au musée Picasso). Email thứ hai được ký tên B. Pujol viết: “Bức tranh “La Guernica” chưa từng được bày ở Bảo tàng Picasso. Trong những năm đó bức tranh đã ở Madrid tại Bảo tàng la Reina Sofia.” (nguyên văn: Bonjour, la peinture Guernica n'a pas été montrée au musée Picasso, dans ces années c'était déjà à Madrid au musée de la Reina Sofia. Amicalement. B. Pujol).

Còn tác phẩm điêu khắc của Picasso mà ông Nguyên cho là “đầu con tê giác với cặp sừng vểnh lên” thực ra là đầu con bò tót. Tê giác (rhinoceros) không bao giờ có cặp sừng vểnh lên phía trên hai tai cả mà chỉ có một hoặc hai sừng ở trên mũi (Xem ảnh). Picasso là người của xứ đấu bò tót. Người Tây Ban Nha sở dĩ nói các tác phẩm của Picasso “đậm đà bản sắc dân tộc” phần nhiều căn cứ vào các tranh vẽ và tác phẩm điêu khắc bò tót của ông, kể cả trong “La Guernica” (góc trên bên trái bức tranh).

Tê giác 2 sừng (trái) và 1 sừng (phải) (Ảnh của http://en.wikipedia.org/wiki/Rhinoceros)

Tokyo 3/5/2007